Plastika je postala sastavni deo naših života, prisutna u gotovo svim aspektima svakodnevnog postojanja.
Od korisnih plastičnih predmeta koji olakšavaju život do složenih industrijskih aplikacija, proces proizvodnje plastike je složen.
Ovaj tekst prikazuje sirovine za plastiku, hemijske procese i tehnologije koje pretvaraju sirovine u gotove proizvode koje svakodnevno koristimo.
Sa rastućim problemom otpada, posebno plastičnog, postaje važno znati kako se plastika može ponovo iskoristiti i kako se njen uticaj na prirodu može smanjiti.
U nastavku prikazujemo kako se proizvode različite vrste plastike, koje sirovine se koriste i kako moderne tehnologije oblikuju ovu industriju.
Kratka istorija plastike
Prvi sintetički materijali pojavili su se u 19. veku.
Godine 1863. Amerikanac Džon Vesli Hajat izumeo je celuloid kao zamenu za prirodne materijale.
Iako nije bio savršen, poslužio je kao osnova za razvoj drugih sintetičkih materijala.
Godine 1907. hemičar Leo Bekeland izumeo je bakelit, prvi potpuno sintetički polimer. Bakelit je bio manje zapaljiv od celuloida i označio je početak široke primene plastike.
Tokom 1920-ih izumljen je polistiren, koji se koristio za izolaciju.
Godine 1933. počela je komercijalna proizvodnja polietilena, jedne od najrasprostranjenijih vrsta plastike. Plastika je zamenila drvo, staklo i tkanine, čime je obeležila „vek plastike“.
| Godina | Izum | Doprinos |
|---|---|---|
| 1863 | Celuloid | Prvi sintetički materijal, zamena za prirodne materijale |
| 1907 | Bakelit | Prva potpuno sintetička plastika, manje zapaljiva |
| 1920-e | Polistiren | Izolacioni materijal |
| 1933 | Polietilen | Početak masovne proizvodnje, ključan za industriju |
Kako se pravi plastika?
Za proizvodnju plastike važno je poznavati sirovine i procese koji omogućavaju nastanak različitih vrsta plastike.
Osnovne sirovine
Najčešće korišćene sirovine za plastiku su:
- etilen
- propen
- vinil hlorid
- stiren
- tereftalna kiselina
Etilen se koristi za polietilen, vinil hlorid za PVC, a ostali za druge široko rasprostranjene vrste plastike.
Polimerizacija i katalizatori
Polimerizacija je proces u kojem se monomeri spajaju u lance.
Katalizatori ubrzavaju ovu reakciju i omogućavaju pravilan nastanak polimera.
Tako nastaju različiti tipovi plastike, uključujući i termoplastične materijale.
Tehnologije izrade plastike
Najčešći metodi proizvodnje uključuju:
- injekciono prešanje
- ekstruziju
- duvanje
Svaka tehnologija omogućava pravljenje proizvoda prilagođenih određenoj upotrebi.
| Vrsta plastike | Sirovina | Primena |
|---|---|---|
| Polietilen (PE) | Etilen | Ambalaža, filmovi |
| Polipropilen (PP) | Propen | Tekstil, ambalaža |
| Polivinil hlorid (PVC) | Vinil hlorid | Cevi, podne obloge |
| Polistiren (PS) | Stiren | Ambalaža, izolacija |
| Polietilen tereftalat (PET) | Tereftalna kiselina | Boce, vlakna |
Uticaj plastike na životnu sredinu
Oko osam miliona tona plastike svake godine završi u morima i okeanima.
Prosečan životni vek plastičnog otpada iznosi oko 500 godina. Samo mali procenat plastike se reciklira – manje od 10% globalno.
Plastični otpad i reciklaža
Plastične flaše se odbacuju u ogromnim količinama. Više od 90% flaširane vode sadrži sitne čestice plastike – prosečno oko 320 čestica po litru.
Mikroplastika ulazi u ljudski organizam i može uticati na zdravlje. Preporučuje se korišćenje plastike tipa 2, 4 i 5, koje se češće recikliraju.
Alternativni materijali
Bioplastika, kao što je PLA (polilaktična kiselina), dobija se iz prirodnih izvora i može da se razgradi.
Time ima manji negativan uticaj u odnosu na običnu plastiku. Korišćenje ovakvih materijala može da smanji pritisak na životnu sredinu.
Zaključak
Plastika ima važnu ulogu u mnogim industrijama – od automobilske do medicinske.
Ako vam je potrebna plastika za svakodnevnu ili profesionalnu upotrebu, posetite PlastikaOnline i pronađite veliki izbor proizvoda od plastike.
U vozilima, plastika čini oko 50% zapremine i doprinosi manjoj potrošnji goriva i manjoj emisiji gasova.
Ipak, plastični otpad postaje ozbiljan ekološki problem.
Manje od 10% plastike potiče iz recikliranih izvora.
Stopa reciklaže raste, ali ne prati količinu plastike koja se stvara. Mikroplastika i dalje ostaje veliki izazov.
Potrebno je povećati svest i edukaciju ljudi o reciklaži i podstaći razvoj alternativnih materijala.
Ulaganje u istraživanje i održive tehnologije može da smanji negativan uticaj plastike na prirodu.